سنگ محک و کاربردهای آن در تعیین عیار طلا: بررسی جامع

سنگ محک چیست؟

سنگ محک ابزاری است که برای آزمودن عیار طلا و نقره به کار می‌رود. این ابزار معمولاً از سنگ‌هایی با سطح سخت و مقاوم مانند سیلیکات، کوارتز، یا چخماق سیاه ساخته می‌شود. سطح سنگ محک به‌گونه‌ای طراحی شده است که بتواند رد فلزات را به‌خوبی نگه دارد و مقاومت بالایی در برابر خراش و سایش داشته باشد.

انواع سنگ محک

1. سنگ محک سیلیکات:
   • رایج‌ترین نوع سنگ محک که برای تست عیار فلزات گران‌بها استفاده می‌شود.
   • دارای سختی مناسبی است که به‌طور معمول برای اکثر آزمایش‌های عیار طلا و نقره کاربرد دارد.
2. سنگ محک اکسید آلومینیوم:
   • دارای سختی بالاتری نسبت به سیلیکات، که باعث می‌شود مقاومت بیشتری در برابر سایش و خراش داشته باشد.
   • مناسب برای آزمایش‌های دقیق‌تر و فلزات با عیار بالا.
3. سنگ محک الماس:
   • سخت‌ترین نوع سنگ محک که از الماس ساخته شده و مناسب برای تست فلزات بسیار سخت یا با عیار بسیار بالا است.
   • مقاومت فوق‌العاده‌ای در برابر خراش و سایش دارد.

تیزآب سلطانی چیست؟

تیزآب سلطانی یا Aqua regia، محلولی با قدرت اکسیدکنندگی بالا است که از ترکیب هیدروکلریک اسید و نیتریک اسید ساخته می‌شود. این محلول به رنگ‌های قرمز، زرد و نارنجی موجود است و در تعیین عیار فلزات نجیب مانند طلا، پلاتین، و پالادیوم کاربرد دارد.

• تیزآب زرد: برای تشخیص طلا با عیار 10.
• تیزآب سبز: برای تشخیص طلا با عیار 14.
• تیزآب قرمز: برای تشخیص طلا با عیار 18.
• تیزآب آبی: برای تشخیص طلا با عیار 22.

نحوه استفاده از سنگ محک و تیزآب سلطانی

1. آزمایش با سنگ محک:
   • یک قطعه از فلز مورد نظر را با فشار ملایم بر روی سنگ محک بکشید تا ردی از آن بر روی سطح سنگ باقی بماند.
   • مقداری از تیزآب سلطانی مناسب عیار مورد نظر را بر روی خط فلزی بریزید.
   • مشاهده واکنش‌ها و تغییرات رنگی به تعیین عیار فلز کمک می‌کند:
     • عدم واکنش: نشان‌دهنده این است که فلز با عیار مورد نظر مطابقت دارد.
     • پخش شدن یا محو شدن خط فلزی: نشان‌دهنده این است که عیار فلز کمتر از مقدار مورد نظر است یا ممکن است فلز دیگری باشد.
2. تست عیار:
   • با استفاده از تیزآب‌های مختلف، می‌توان عیار فلزات را بررسی کرد. تغییر رنگ محلول در برابر فلزات به‌طور دقیق نشان‌دهنده عیار فلز است.

مشکلات و خطاهای ممکن در محک زدن

1. زیورآلات روکش شده:
   • ممکن است قطعه طلا دارای روکش ضخیمی از طلا باشد، اما پایه آن از فلز دیگری ساخته شده باشد. در این حالت، روکش باید با سوهان برداشته شود تا به پایه اصلی رسید و سپس تست سنگ محک انجام شود.
2. تست استیل:
   • در برخی موارد، استیل ممکن است نتایج مشابهی با طلا یا پلاتین در تست سنگ محک نشان دهد. برای تشخیص دقیق‌تر، باید از روش‌های اضافی مانند وزن‌سنجی و آزمایش حرارتی استفاده کرد.
   • تشخیص پلاتین: پلاتین به دلیل وزن مخصوص بالاتر و عدم تغییر در دمای بالا، می‌تواند با تست‌های حرارتی شناسایی شود.

تمیزکردن سنگ محک

برای تمیز کردن سنگ محک و آماده‌سازی آن برای استفاده مجدد:

• مقدار کمی از تیزآب سلطانی را بر روی سنگ بریزید و کمی نمک اضافه کنید.
• پس از مدتی، با آب سنگ را شستشو دهید تا تمامی باقی‌مانده‌ها پاک شود.

نکات ایمنی در استفاده از تیزآب سلطانی

1. استفاده از ظروف شیشه‌ای: به دلیل خاصیت خوردندگی بالای تیزآب سلطانی، از ظروف شیشه‌ای برای نگهداری آن استفاده شود.
2. عدم ذخیره محلول: تیزآب سلطانی ناپایدار است و باید بلافاصله استفاده شود.
3. استفاده از تجهیزات حفاظتی: هنگام کار با تیزآب سلطانی، از دستکش، عینک، و لباس محافظ استفاده شود.

چرا از سنگ محک برای طلای آب‌شده استفاده نمی‌شود؟

طلای آب‌شده که به‌طور معمول عیارهای گسترده‌ای از 735 تا 999 دارد، به دلیل تنوع عیار، نیاز به روش‌های دقیق‌تری برای تعیین عیار دارد. برای تعیین عیار طلای آب‌شده، از روش‌های پیشرفته‌تری مانند ری‌گیری و آزمایش‌های تخصصی استفاده می‌شود.

نتیجه‌گیری

سنگ محک و تیزآب سلطانی ابزارهای قدیمی اما معتبر برای تعیین عیار طلا هستند که هنوز هم کاربرد دارند. با این حال، پیشرفت‌های فناوری و روش‌های مدرن‌تر مانند ری‌گیری، دقت بیشتری را در تعیین عیار فلزات گران‌بها ارائه می‌دهند. آشنایی با این ابزارها و نحوه استفاده از آنها می‌تواند به طلافروشان و جواهرسازان کمک کند تا کیفیت و خلوص فلزات گران‌بها را به درستی ارزیابی کنند.